هر آنچه که باید درباره گواتر بدانید

گواتر بیماری است که به علت بروز مشکل و عملکرد غیر عادی در غده تیروئید به وجود می آید و با بزرگ شدن بیش از حد این غده در زیر گلو ممکن است عمل بلعیدن و تنفس را با مشکل رو به رو کند. برای درک بیشتر از علائم و علت بروز این بیماری، در ادامه همراه ما باشید.

تیروئید غده ای است که در گردن شما دقیقاً زیر برآمدگی گلو قرار دارد. این غده هورمون هایی ترشح می کند که به تنظیم عملکرد بدن کمک می کند. این هورمون ها تنظیم کننده متابولیسم و در نتیجه فرآیند و سرعت تبدیل غذا به انرژی در بدن است. علاوه بر این غده تیروئید در تنظیم ضربان قلب ، تنفس ، هضم و همچنین خلق و خو نقش دارد.

در صورت بروز بیماری گواتر اندازه غده تیروئید افزایش می یابد. احتمال بروز بیماری گواتر برای تمام افراد وجود دارد اما شیوع آن به طور نسبی در زنان بیشتر است. در این بیماری علاوه بر افزایش اندازه غده تیروئید عملکرد آن نیز میتواند دچار اختلال شود.

علایم گواتر و درمان آن

علائم گواتر چیست؟

علامت اصلی گواتر تورم قابل توجه در بخش جلویی گردن است. اگر برجستگی طبیعی بر روی گلو وجود داشته باشد تورم ناشی از بیماری گواتر واضح تر و قابل توجه تر خواهد بود.

از دیگر علائم این بیماری می توان به احساس فشار و دشواری در هنگام تنفس و عمل بلع اشاره کرد. در مواردی این بیماری می تواند همراه با گرفتگی صدا باشد. همچنین این بیماری میتواند به احساس سرگیجه در صورت قرار گرفتن دست ها در ارتفاع بالا تر سر منجر شود.

علت بروز گواتر چیست؟

کمبود ید در بدن به عنوان علت اصلی این بیماری شناخته می شود. ید عنصری ضروری برای عملکرد مناسب غده تیروئید در هنگام تولید هورومون ها است. درشرایطی که ید کافی در دسترس نباشد این غده برای تولید هورمون های لازم مجبور به فعالیت بسیار بیشتر است و به این منظور و برای این که قادر به انجام وظایف خود باشد ناچار به رشد و افزودن اندازه خود است.

عوامل دیگری نیز وجود دارند که می توانند باعث بروز این بیماری شوند. یکی دیگر از این عوامل بیماری گریوز است. در این بیماری غده تیروئید بیش از حد معمول هورمون تولید می کند.

این موضوع تحت عنوان بیش فعالی تیروئید نیز شناخته می شود و این بیش فعالی باعث افزایش اندازه تیروئید خواهد شد. بیماری دیگری به نام تیروئیدیت هاشیموتو نیز میتواند باعث تورم غده تیروئید گردد. در این بیماری بر خلاف بیماری گریوز غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند.

در این وضعیت غده هیپوفیز مقدار بیشتری هورمون تحریک تیروئید (TSH) تولید می کند که به تورم غده تیروئید منجر می شود. در مواردی تورم تیروئید می تواند به علت وجود التهاب در این غده باشد. التهاب ویروسی از جمله این التهابات است.

 گاهی اوقات وجود کیست بر روی تیروئید علت تورم آن می باشد. هر چند این کیست ها  اکثرا بدخیم و سرطانی نیستند در بعضی موارد معمولا نادر تورم تیروئید میتواند به علت وجود تومورهای سرطانی باشد. همچنین در مواردی تورم تیروئید در زمان بارداری مشاهده می شود.

علایم گواتر و درمان آن

انواع گواتر

انواع مختلفی از بیماری گواتر وجود دارد. اولین نوع گواتر  کلوئیدی است که معمولا در اثر کمبود ید و در افرادی ایجاد می شود که در مناطقی زندگی می کنند که ماده معدنی ید به طور فراوان وجود ندارد.  نوع دیگری که گواتر غیر سمی نامیده می شود که بیشتر موارد علت به وجود آمدن آن ناشناخته است.

با این حال برخی شواهد حاکی از اثرگذاری بعضی از داروها در به وجود آمدن این نوع از گواتر است. یکی از این دارو ها  لیتیوم است که برای درمان اختلالات خلقی مانند اختلالات دوقطبی استفاده می شود.

 نوع آخر گواتر ندولر سمی یا مالتی ندولر است. در این نوع گواتر با بزرگ شدن یک یا چند گره کوچک ایجاد می شود. گره ها یا ندول های ایجاد شده به طور جداگانه شروع به تولید هورمون می کنند که این اتفاق یه  پر کاری تیروئید منجر می شود.

چه کسانی در معرض خطر گواتر قرار دارند؟

سوال مهم این است که چه کسانی مستعد ابتلا به این بیماری هستند. عوامل مختلفی وجود دارد که ریسک ابتلا به بیماری گواتر را افزایش می دهد. موارد زیر از جمله این موارد هستند:

۱- وجود سابقه خانوادگی سرطان تیروئید ، گره ها و سایر مشکلاتی که بر تیروئید تأثیر می گذارند.

۲-عدم وجود ید کافی در رژیم غذایی

۳-وجود عواملی که باعث کاهش سطح ید در بدن می شوند.

۴-سن بالای ۴۰ سال. با افزایش سن احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می یابد.

۵- بارداری

۶- یائسگی

۷- قرار گرفتن در معرض تشعشعات شدید. انجام رادیو تراپی در ناحیه گردن و سینه از یکی از شرایطی است که تیروئید را در معرض این تشعشعات قرار می دهد.

علاوه بر موارد ذکر شده احتمال بروز این بیماری به طور بلقوه در زنان بیشتر است.

علایم گواتر و درمان آن

گواتر چگونه تشخیص داده می شود؟

روش های تشخیصی مختلفی برای این بیماری وجود دارد. گاهی  پزشک با لمس گلو می تواند اطلاعات مفیدی به دست آورد. روش دیگر آزمایش خون است. به کمک آزمایش خون می توان تغییر در سطح هورمون ها و افزایش تولید آنتی بادی ها را که در پاسخ به عفونت یا آسیب یا فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی تولید می شوند  را تشخیص داد.

همچنین پزشک شما ممکن است اسکن تیروئید را برای شما تجویز کند. این کار معمولاً هنگامی انجام می شود که سطح تیروئید شما افزایش یافته باشد. این اسکن ها اندازه غده تیروئید ، وضعیت بیماری گواتر و همینطور بیش فعالی برخی از قسمت ها یا کل تیروئید را نشان می دهد.

در برخی موارد آزمایش اولتراسونیک می تواند مفید باشد. در این آزمایش به کمک امواج اولتراسونیک تصویری از گردن به دست می آید که در آن اندازه دقیق تیروئید و وجود یا عدم وجود گره یا ندول قابل تشخیص است. با تکرار این آزمایش در طول زمان می توان تغییرات به وجود آمده در وضعیت تیروئید را زیر نظر گرفت.

بیوپسی روشی است که معمولا در موارد ضروری مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش نمونه های کوچکی از بافت غده تیروئید و گره های آن برداشته شده و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می شود.

گواتر چگونه درمان می شود؟

برای درمان این بیماری پزشک شما با توجه به اندازه و وضعیت گواتر و علائم مرتبط با آن ، در مورد یک دوره درمانی تصمیم می کند. این روش های درمان معمولا با توجه با عواملی که باعث ایجاد بیماری شده اند انتخاب می گردند.

در مواردی که کم کاری یا پر کاری تیروئید عامل اصلی تورم است درمان های داروئی می تواند بسیار کمک کننده باشد. یکی از معروف ترین این داروها داروی کورتیکواستروئید است.

اگر که دارو ها اثر گذار نباشند یا اندازه غده بسیار بزرگ باشد عمل جراحی معمولا روش جایگزین است.

این عمل که گاهی با خارج کردن غده تیروئید همراه است تیروئیدکتومی نامیده می شود. در افرادی که تورم تیروئید از نوع مالتی ندولر باشد استفاده از ید رادیواکتیو (RAI) ممکن است ضرورت پیدا کند.

در این روش یود رادیواکتیو به صورت خوراکی بلعیده شده و سپس از طریق خون به تیروئید می رود و در آنجا بافت تیروئید را که بیش از حد فعال است از بین می برد. بسته به شدت بیماری گاهی تنها درمان لازم افزایش یا کاهش میزان ید دریافتی در رژیم غذایی است.

معمولا درمان ها با از بین رفتن یا کاهش تورم همراه است. همچنین مواردی که میزان تورم در آن ها پایین بوده و عوارض و مشکل خاصی را ایجاد نکرده باشند فرایند درمان مورد نیاز نخواهد بود.

از آنجایی که یکی از شایع ترین عوامل ایجاد تورم تیروئید کمبود ید در بدن است در ادامه به این مساله می پردازیم.

علایم گواتر و درمان آن

کمبود ید در بدن

بدن برای تولید هورمون شمیایی تیروئید به مقدار مشخصی ید نیاز دارد. هورمون تیروئید نقش اساسی در کنترل عملکرد های بدن و متابولیسم ایفا می کند. کمبود ید تنها عامل کم کاری تیروئید نیست اما عدم وجود ید کافی در بدن می تواند باعث تورم غیر عادی گلو و ایجاد مشکلات دیگر برای تیروئید شد. همچنین در کودکان کمبود ید می تواند باعث ایجاد ناتوانی های ذهنی شود.

بدن انسان به طور طبیعی ید تولید نمی کند و در نتیجه تنها راه دریافت این ماده از طریق رژیم غذایی است. افراد بالغ به ۱۵۰ میکروگرم ید در روز نیاز دارند. این در حالی است که زنان باردار و زنانی که نوزاد خود را با شیر خود تغذیه می کنند به مقدار بیشتری ید در حدود ۲۰۰ میکروگرم در روز نیاز دارند.

علایم گواتر و درمان آن

چه مواد غذایی هستند که دارای بیشترین مقدار ید می باشند؟

ید در مواد غذایی مختلفی یافت می شود اما برخی از مواد غذایی سرشار از ید ماهی، تخم مرغ، آجیل و خشکبار، گوشت، نان، محصولات لبنی، جلبک دریایی و نمک ید دار دریایی هستند.

در حدود ۲ میلیارد نفر در جهان دچار کمبود ید هستند. کمبود ید در کشورهای در حال توسعه که مردم دسترسی کمتری به مواد غذایی سالم و کافی دارند شایع تر است. با این حال این مساله می تواند در کشورهای توسعه یافته افرادی را که دارای رژیم غذایی سالم و مناسب نیستند و یا بدن آنها در دریافت ید مشکل دارد را نیز درگیر کند.

از آنجایی که زنان باردار بیش از بقیه به ید نیاز دارند در صورتی که از رژیم غذایی مناسب استفاده نکنند بیشتر از بقیه مستعد این مشکل هستند.

مهمترین نشانه کمبود ید

مهمترین نشانه کمبود ید در بدن تورم ناحیه جلو گلو است که گواتر نامیده می شود. با این وجود کمبود ید می تواند نشانه های مختلفی دیگری نیز داشته باشد.

از جمله این نشانه ها می توان به خستگی، افزایش حساسیت به سرما، یبوست، خشکی پوست، افزایش وزن، صورت پف کرده، ضعف عضلانی، افزایش سطح کلسترول خون، درد یا سفتی در عضلات و مفاصل، کاهش ضربان قلب، کم پشت شدن موها، افسردگی، ضعف حافظه و تشدید عوارض دوره ماهیانه اشاره کرد.

در نوزادان نشانه های دیگری از مانند تنگی نفس مکرر، بزرگی زبان و خواب آلودگی شدید نیز می توانند در اثر کمبود ید ایجاد شوند. در کودکان و نوجوانان ضعف در رشد، تاخیر در رشد دندان، تاخیر در بلوغ و رشد ذهنی ضعیف از نشانه های احتمالی کمبود ید در بدن هستند. همچنین مشکلات شناختی مانند ضریب هوشی پایین، مشکلات یادگیری و اختلالات روحی (به خصوص در کودکان) می توانند نشانه های احتمالی کمبود ید باشند.

کمبود ید در صورت عدم درمان می تواند باعث اختلالات و عوارضی در بدن شود. از جمله این عوارض مشکلات و اختلالت قلبی مانند بزرگ شدن قلب و همچنین مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی و اختلال شناختی است.

از دیگر خطرات کمبود ید در بدن

ادامه یافتن کمبود ید در بدن ممکن است باعث آسیب به اعصاب محیطی بدن (peripheral nerves) و اختلال در تخمک گذاری در زنان شود که در نهایت ممکن است به نازایی منتهی شود. علاوه بر این کمبود ید به خودی خود و همچنین به علت اختلالی که در هورمون های تولید شده توسط تیروئید ایجاد می کند خطر تولد نوزاد دارای نقص، سقط جنین و زایمان زودرس را افزایش می دهد.

علایم گواتر و درمان آن

راه های مختلف برای تست سطح ید در بدن

راه های مختلفی برای تست سطح ید بدن وجود دارد. در زمانی که دکتر مشکوک به کمبود ید در بدن بیمار باشد از یکی چهار روش زیر برای تست میزان سطح ید بدن بیمار استفاده می کند.

1. آزمایش ادرار:  این روش ساده ترین و سریع ترین روش می باشد. در این روش نتیجه در عرض چند دقیقه مشخص می شود اما باید توجه کرد که این آزمایش در مقایسه با روشهای تست دیگر از دقت زیادی برخوردار نیست.
2. آزمایش خون: این روش، روشی ساده و با دقتی قابل قبول است اما در مقایسه با آزمایش ادرار زمان بیشتری برای مشخص شدن نتیجه مورد نیاز است.
3.  آزمایش پچ تست یدی (Iodine patch test): در این روش پچ تست یدی (Iodine patch) بر روی پوست ایجاد می شود و تغییرات ظاهری آن ظرف ۲۴ ساعت مورد بررسی قرار می گیرد. در افرادی که دارای کمبود ید نیستند این وصله قبل از ۲۴ ساعت تغیییر محسوسی نمی کند. اما در فردی که دارای کمبود ید باشد وصله یدی با سرعت زیاد تری جذب می شود. این آزمایش دقیق ترین آزمایش موجود نیست اما ارزان و نسبتا سریع است.
4. آزمایش بارگیری ید (Iodine loading test): در این آزمایش میزان ید موجود در ادرار جمع آوری شده در طول ۲۴ ساعت اندازه گیری می شود. هرچند این آزمایش سریع ترین تست نیست و تا حدودی برای بیمار ایجاد زحمت می کند اما از دقت بالایی برخوردار است.

علایم گواتر و درمان آن

بهترین درمان این بیماری اصلاح رژیم غذایی است. در مواردی که رژیم غذایی قادر به تامین ید مورد نیاز بدن نباشد از مکمل‌های حاوی ید توصیه می شود. افرادی گیاه خوار و زنان باردار معمولا به استفاده از مکمل‌های حاوی  ید نیاز بیشتری پیدا می کنند.

 مکمل های ید حاوی پتاسیم، بیشترین جذب در بدن را دارند. بهترین مکمل ها برای این منظور آنهایی هستند که حاوی یدید پتاسیم و یدات پتاسیم هستند. استفاده بیش از ۱۵۰ میکروگرم در روز مجاز نبوده و باعث تجمع بیش از حد ید در بدن می شود که به خودی خود برای تیروئید مضر است.

نتیجه گیری

اکثر افراد مبتلا به کمبود ید می توانند با تغییر رژیم غذایی و افزودن مکمل ، مشکلات سلامتی خود را برطرف کنند و خطر ابتلا به گواتر را کاهش دهند. در صورت تشخیص و اقدام به موقع کمبود ید به طور کامل قابل بازگشت بوده و عوارض جانبی آن قابل کنترل خواهد بود.

در صورت اقدام دیر هنگام بسیاری از عوارض (به ویژه در کودکان) ممکن است دائمی و برگشت ناپذیر باشد. اما حتی در این موارد جبران کمبود ید می تواند از پیشرفت و تشدید عوارض جلوگیری کند.