داروهایی که به کبد آسیب می رسانند!

نکات کلیدی

• داروهای زیادی وجود دارند که می توانند خطر آسیب کبدی را افزایش دهند. برخی از آنتی بیوتیک های خاص، داروهای ضد تشنج و درمان های سرطان چند نمونه هستند.
• برخی از داروها و مکمل های بدون نسخه (OTC) نیز می توانند باعث مشکلات کبدی شوند. تایلنول، مکمل های کاهش وزن و عصاره چای سبز همگی با این نوع مشکلات ارتباط دارند.
• علائم آسیب کبدی ناشی از دارو (DILI) عبارتند از درد و تورم شکم، ادرار تیره و زرد شدن پوست و چشم. عملکرد غیر طبیعی کبد اغلب با آزمایش خون قابل تشخیص است.

آیا می دانسته اید که کبد شما بزرگترین عضو جامد بدن شماست؟ این نیروگاه به اندازه توپ فوتبال به شما کمک می کند تا زنده و سالم باشید. همانطور که روز خود را سپری می کنید، برای سم زدایی خون، کمک به هضم و بازیابی سطح انرژی شما سخت کار می کند. ما نمی توانیم بدون آن زندگی کنیم.

کبد شما همچنین نقش مهمی در متابولیسم داروها ایفا می کند. اما برخی از داروها می توانند مستقیماً به این اندام حیاتی آسیب بزنند، که آسیب کبدی ناشی از دارو (DILI) نامیده می شود.

داروهایی که به کبد آسیب می رسانند

در اینجا، در مورد 10 دارویی بحث خواهیم کرد که به طور بالقوه می توانند به کبد شما آسیب برسانند، اینکه به چه علائمی باید توجه کنید، و آنچه می توانید برای جلوگیری از سمیت کبدی (hepatotoxicity) انجام دهید.

تیلنول Tylenol

تیلنول (استامینوفن) یک مسکن متداول بدون نسخه (OTC) است که درد و تب را کاهش می دهد. این دارو وقتی گهگاهی و در دوزهای توصیه شده مصرف شود برای کبد سمی نیست. با این حال، دوزهای زیاد و یا استفاده مزمن می تواند باعث آسیب کبدی شود.

در واقع، تنها یک دوز زیاد تیلنول می تواند باعث آسیب کبدی شود. به این حالت مصرف بیش از حد تیلنول گفته می شود که یک مورد اورژانس پزشکی است که به توجه فوری نیاز دارد. اگر مشکوک به مصرف بیش از حد تیلنول هستید به نزدیکترین مرکز اورژانس مراجعه کنید یا با  آنها تماس بگیرید.

تیلنول در صورت مصرف بیش از حد مکرر همچنین می تواند باعث آسیب کبدی شود- بخصوص در یک دوره طولانی مدت. این نگرانی بیشتر در میان افرادی شایع است که دارای یک بیماری جدی، اختلال مصرف الکل، یا مشکلات کبدی قبلی هستند.

شما به روش های زیر می توانید خطر مشکلات کبدی مرتبط با تیلنول را کاهش دهید:

• بیشتر از حداکثر مقدار توصیه شده (4000 میلی گرم در روز) مصرف نکنید.
• هنگام مصرف تیلنول از نوشیدن الکل خودداری کنید.
• بررسی کنید که آیا هیچ یک از داروهای ضد درد OTC یا نسخه ای شما حاوی استامینوفن است، تا بتوانید از مصرف تصادفی آن از منابع مختلف جلوگیری کنید. به خاطر داشته باشید که تیلنول در بسیاری از محصولات سرماخوردگی و آنفولانزای OTC نیز یافت می شود.

داروهای مضر برای کبد

آنتی بیوتیک ها مانند آگمنتین Augmentin

آگمنتین (آموکسی سیلین/کلاوولانات) یک آنتی بیوتیک متداول برای عفونت های تنفسی، گوش و پوست است. این آنتی بیوتیکی است که به احتمال زیاد باعث آسیب کبدی می شود- گرچه، به طور کلی، این یک عارضه جانبی چندان شایع نیست.

آسیب کبدی معمولاً در عرض چند روز تا 8 هفته پس از شروع درمان با آگمنتین رخ می دهد. این امر بیشتر مردان، افراد مسن و افرادی که چندین بار متوالی آگمنتین مصرف کرده اند، را تحت تأثیر قرار می دهد. خوشبختانه، آسیب معمولاً قابل برگشت است و اثرات ماندگاری ایجاد نمی کند.

NSAID ها مانند دیکلوفناک

داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID ها) معمولاً برای درد، التهاب و تب مصرف می شوند. برخی از آنها به صورت OTC در دسترس هستند، اما برخی دیگر- مانند دیکلوفناک خوراکی (کاتافلام Cataflam)- فقط با نسخه در دسترس هستند.

دیکلوفناک یکی از محتمل ترین NSAID ها است که باعث آسیب کبدی می شود. در بسیاری از موارد، آسیب به اندازه کافی قابل توجه است که باعث افزایش تست های عملکرد کبد (LFT ها) شود، اما آنقدر نیست که باعث ایجاد علائم شود. LFT ها آنزیم های کبدی (پروتئین ها) را اندازه گیری می کنند و افزایش اعداد به آسیب احتمالی کبد اشاره دارد. این اعداد از طریق آزمایش خون توسط پزشک معالج شما جمع آوری می شوند.

آسیب جدی کبدی نادرتر است. اما این خطر برای زنان و با دوزهای بزرگتر و یا استفاده طولانی مدت (بیشتر از 4 هفته) بیشتر است.

به خاطر داشته باشید: دیکلوفناک همچنین در اشکال موضعی مانند ژل، کرم و پچ وجود دارد. خطر آسیب کبدی با نمونه های موضعی کمتر است زیرا مقدار بسیار کمتری در بدن شما جذب می شود.

آمیودارون Amiodarone

آمیودارون (پاسرون Pacerone) دارویی است که برای درمان ریتم های غیر طبیعی قلب استفاده می شود. افزایش LFT ها در 50% از افرادی اتفاق می افتد که آمیودارون را به طور طولانی مدت مصرف می کنند. اما این معمولاً موجب بروز مشکلات جدی برای سلامتی نمی شود.

اما در برخی موارد، آمیودارون می تواند باعث بروز آسیب جدی تر کبدی شود. تخمین زده می شود که تا 1% از افرادی که دارو را مصرف می کنند را تحت تأثیر قرار دهد. سازمان غذا و دارو یک هشدار جعبه ای صادر کرد که در مورد این خطر، جدی ترین هشدار دارویی است.

آسیب کبدی مربوط به آمیودارون در افرادی که دارو را در دوزهای بالاتر و برای مدت طولانی مصرف می کنند، شایع تر است. خوشبختانه، این خطر قابل نظارت است. شما احتمالاً در حین مصرف آمیودارون LFT های منظم خواهید داشت تا مطمئن شوید که درمان شما به تنظیم نیاز ندارد.

آلوپورینول Allopurinol

آلوپورینول (زیلوپریم Zyloprim) دارویی است که برای جلوگیری از عود نقرس استفاده می شود. برخی از افراد بعلاوه از آن برای جلوگیری از انواع خاصی از سنگ های کلیه مصرف می کنند. و به ندرت، افراد مبتلا به سرطان از آن برای جلوگیری از عارضه ای به نام سندرم لیز تومور tumor lysis syndrome استفاده می کنند.

در 6 درصد از افرادی که آلوپورینول مصرف می کنند، این دارو می تواند باعث افزایش جزئی و برگشت پذیر در LFT شود. این معمولاً منجر به بروز مشکلات طولانی مدت نمی شود.

در موارد کمتر، آلوپورینول می تواند به عنوان بخشی از یک وضعیت گسترده تر به نام واکنش دارویی همراه با ائوزینوفیلی eosinophilia  و علائم سیستمیک (DRESS) مشکلات کبدی ایجاد کند. سندرم DRESS واکنشی به دارو است که باعث تب، بثورات پوستی و آزمایش خون غیر عادی و سایر علائم شود.

آلوپورینول همچنین با واکنش های شدید پوستی مانند سندرم استیونز-جانسونStevens-Johnson syndrome (SJS) و نکرولیز اپیدرمی سمی toxic epidermal necrolysis (TEN) همراه است. و این شرایط همچنین می تواند به کبد شما آسیب برساند.

داروهای مضر برای کبد

داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین phenytoin

داروهای ضد تشنج به عنوان علت بالقوه آسیب کبدی در صدر فهرست های زیادی قرار می گیرد. فنی توئین (دیلانتین Dilantin) یکی از شایع ترین علل DILI و نارسایی کبد است. اما وقوع آسیب کبدی مربوط به دارو هنوز هم به طور کلی بسیار نادر است؛ از هر 1000 نفری که فنی توئین مصرف می کنند در کمتر از 1 نفر اتفاق می افتد.

آسیب کبدی معمولاً 2 تا 8 هفته پس از شروع درمان با فنی توئین اتفاق می افتد. تقریباً تمام موارد سمیت کبدی فنی توئین به عنوان بخشی از واکنش های دارویی گسترده تر رخ می دهد که کل بدن را تحت تأثیر قرار می دهد، مانند سندرم حساسیت ضد تشنج anticonvulsant hypersensitivity syndrome (AHS)، DRESS، و SJS. با این حال، در اکثر موارد این نوع آسیب کبدی در عرض 1 تا 2 ماه بعد از قطع درمان با فنی توئین برطرف می شود.

سایر داروهای ضد تشنج که با مشکلات کبدی مرتبط هستند عبارتند از والپروئیک اسید valproic acid (دپاکن Depakene)، کاربامازپین carbamazepine (تگرتول Tegretol) و لاموتریژین  lamotrigine (لامیکتال Lamictal).

ایزونیازید Isoniazid

ایزونیازید یک آنتی بیوتیک است که در پیشگیری و درمان سل مؤثر است. اما این یکی از 10 داروی برتر است که در کشورهای مختلف باعث ایجاد DILI می شود. افزایش LFT ها می تواند تا 20% از افرادی که ایزونیازید مصرف می کنند را تحت تأثیر قرار دهد. اما تنها حدود 1 درصد از افرادی که این دارو را مصرف می کنند، آسیب واقعی کبد را تجربه می کنند.

اکثر موارد مشکلات کبدی مرتبط با ایزونیازید خفیف هستند و یا ظرف 1 هفته پس از قطع درمان با دارو برطرف می شوند. اما ایزونیازید همچنین یک هشدار جعبه ای در مورد خطر التهاب شدید کبد دارد.

خطر نارسایی کبد مربوط به ایزونیازید برای زنان، افراد سیاه پوست و افرادی که از قبل مشکلات کبدی دارند بیشتر است. همچنین برای افراد مسن و افرادی که روزانه الکل مصرف می کنند، بیشتر است.

داروهای مضر برای کبد

آزاتیوپرین Azathioprine

آزاتیوپرین (ایموران Imuran) دارویی است که عمداً سیستم ایمنی را سرکوب می کند. معمولاً پس از پیوند عضو و برای درمان یک بیماری خود ایمنی مصرف می شود.

آزاتیوپرین می تواند باعث ایجاد چند نوع آسیب کبدی شود. این موارد از افزایش خفیف و برگشت پذیرLFT  تا آسیب های طولانی مدت که می توانند 1 تا 5 سال پس از شروع درمان با آزاتیوپرین ایجاد شوند، متغیر هستند. مسمومیت کبدی مرتبط با آزاتیوپرین در افرادی که پیوند دریافت کرده اند، شایع است.

قطع درمان با آزاتیوپرین معمولاً این مشکلات را برطرف خواهد کرد. اما پزشک معالج شما احتمالاً در حین مصرف دارو، سلامت کبد شما را به طور معمول کنترل خواهد کرد.

متوترکسات Methotrexate

متوترکسات اغلب برای درمان سرطان و بیماری های خود ایمنی استفاده می شود. اما یک هشدار جعبه ای در مورد خطر سمیت کبدی دارد. درجه آسیب، بسته به دوز و طول درمان متفاوت است.

دوزهای بالای متوترکسات که از طریق وریدی IV داده می شوند می توانند باعث افزایش زیاد LFT شود. اما از آنجا که دوزهای بالا به طور معمول داده نمی شوند، آنزیم های کبدی تمایل دارند به سرعت بدون علائم به حالات عادی باز گردند. این دوزها معمولاً در یک محیط پزشکی کنترل شده نیز تجویز می شوند.

دوزهای کمتر و روزانه متوترکسات خوراکی به احتمال زیاد باعث تغییرات بزرگ LFT نمی شوند. گرچه، ممکن است افراد را در معرض خطر ابتلا به بیماری کبد چرب یا اسکار کبد قرار دهند. این عوارض در افرادی شایع تر هستند که از قبل دارای عوامل خطر برای این شرایط هستند، مانند مصرف بیش از حد الکل یا چاقی.

سایر داروهای سرطان

بسیاری از داروهای سرطان- از جمله شیمی درمانی، درمان های هدفمند و عوامل هورمونی- می توانند باعث بروز مشکلات کبدی شوند.

پمبرولیزوماب Pembrolizumab و نیوولوماب nivolumab دو نمونه هستند. این داروها که مهارکننده های ایمن بازرسی immune checkpoint inhibitors (ICI ها) نامیده می شوند، این امکان را برای سیستم ایمنی فراهم می کنند تا سلول های سرطانی را بهتر شناسایی کند. اما گاهی اوقات آنها سیستم ایمنی را وادار می کنند تا پاسخی اغراق آمیز ایجاد کند و به سلول های سالم حمله کند. این باعث التهاب کبد در بیشتر از 6% از افرادی می شود که با ICI ها تحت درمان هستند.

آیا مکمل ها می توانند به کبد آسیب بزنند؟

آری، چند مکمل بالقوه وجود دارند که باعث آسیب کبدی می شوند. در واقع، مطالعات نشان می دهند که در ایالات متحده، مکمل ها تا 20 درصد موارد آسیب کبدی را تشکیل می دهند.

مکمل های غذایی مرتبط با آسیب کبدی عبارتند از:

• مکمل های بدنسازی حاوی استروئیدهای آنابولیک
• مکمل های کاهش وزن حاوی عصاره چای سبز
• برخی از ویتامین ها در صورت مصرف طولانی مدت و در دوزهای بالا، مانند نیاسین (مصرف تا 3000 میلی گرم در روز برای چندین ماه)
• محصولات گیاهی مانند جینسینگ و کوهوش سیاه
• محصولات تغذیه ای چند عنصری مانند هیدروکسی کات Hydroxycut، اسلیم کوییک Slimquick، و هربالایف Herbalife

به خاطر داشته باشید: همه مکمل ها با آسیب کبدی مرتبط نیستند. قبل از مصرف مکمل با پزشک معالج یا داروساز خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که برای شرایط شما مناسب است.

برخی از علائم آسیب کبدی چیست؟

آسیب کبدی همیشه با علائم همراه نیست. ممکن است تا زمانی که آزمایش خون شما LFT های غیرطبیعی را نشان ندهد، ندانید داروی شما روی کبد شما تأثیر می گذارد. اما، اگر علائم کبدی در شما ایجاد شوند، می توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد یا حساسیت شکمی
• تورم یا اتساع شکم
• ادرار تیره رنگ
• حالت تهوع یا استفراغ
• کاهش وزن بی دلیل
• زردی پوست و چشم (یرقان)

اگر در حال مصرف دارویی هستید که خطر عوارض جانبی مرتبط با کبد را به همراه دارد و علائم التهاب کبد را در خود مشاهده می کنید که بیش از یک روز طول می کشد، باید فوراً به پزشک معالج خود اطلاع دهید. آنها احتمالا LFT های شما را ارزیابی خواهند کرد و تصمیم خواهند گرفت که آیا به قطع مصرف دارو نیاز دارید یا خیر. اگر مطمئن نیستید که یک دارو این خطرات را به همراه دارد، در صورت تمایل با داروساز خود مشورت کنید.

داروهای مضر برای کبد

سخن پایانی

چندین دارو و مکمل وجود دارند که می توانند باعث آسیب کبدی شوند. برخی از آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج و درمان های سرطان تنها نمونه هایی هستند که تجویز می شوند. اما محصولات بدون نسخه (OTC) مانند تیلنول (استامینوفن)، مکمل های بدنسازی و عصاره چای سبز نیز می توانند باعث آسیب کبدی شوند.