هر آنچه که باید در مورد علل کوتاهی قد بدانید

یکی از جذابیت های ظاهری که در یک فرد بروز می کند، معیار قد است. قد مساله ای ژنتیکی است که مبنای کوتاهی یا بلندی آن از زمان تولد گذاشته می شود. به این ترتیب، از همان ابتدای کودکی ممکن است والدین درباره مساله قد کودک خود حساسیت به خرج داده و با این سوال مواجه شوند که آیا قد فرزند آن ها به صورت طبیعی رشد می کند یا خیر. در این مقاله قصد داریم به این سوال و سوالات دیگری که ممکن است درباره کوتاهی قد وجود داشته باشد، پاسخ دهیم.

علل کوتاهی قد

منحنی رشد چیست؟

برای یک کودک از زمان تولد به بعد، یک نمودار رسم می شود که اصطلاحا به آن منحنی رشد می گویند. منحنی رشد کودک بر اساس سن و جنس کودکان رفتار متفاوتی می تواند نشان دهد.

بر روی این نمودار، قد و وزن کودک در دوره های زمانی مشخص بعد از تولد اندازه گیری و ثبت می گردد. محل قرار گیری این نقاط بر روی نمودار و رفتار منحنی رشد، معیاری است که نشان می دهد آیا کودک از نظر رشد قد رفتار عادی دارد یا دچار کوتاهی قد است.

یکی از جمله مسائلی که می تواند بر نحوه رشد قد و وزن اثر گذار باشد، سرعت رشد است. کودکان مختلف سرعت رشد متفاوتی دارند؛ اما همه آن ها معمولا در دو سال اول زندگی رشد سریعی را تجربه می کنند.

پس از دو سالگی سرعت رشد کاهش پیدا کرده و این کاهش تا زمان بلوغ ادامه می یابد تا نهایتا در سن بلوغ یک پیک رشد مجدد اتفاق می افتد.

کوتاهی قد کودک چگونه تعریف می شود؟

گفتیم که منحنی رشد کودک، در حالت عادی مبنای بررسی وضعیت قد کودک به حساب می آید. برای اینکه مشخص گردد که آیا کودک دچار کوتاهی قد است و یا رشد قد استانداردی دارد، باید در ابتدا متوسط قد کودکانی که در محدوده سنی او هستند تعیین گردد. البته فراموش نکنید که جنس و نژاد نیز باید در این مساله در نظر گرفته شود.

اگر منحنی رشد قد کودک نسبت به میانگین قد گرفته شده به اندازه 2 انحراف معیار پایین تر باشد، در این صورت می توان ادعا کرد که کودک قد کوتاهی دارد.

منحنی های رشد که همیشه در دسترس هستند و به راحتی می توان از آن ها استفاده نمود. مقدار 2 انحراف معیار نیز حدود 5.2 درصد از کل کودکانی است که از نظر سن، جنس و نژاد با کودک شما تطابق لازم را داشته باشند.

البته برای اینکه کوتاهی قد به درستی و با کمترین خطا اندازه گیری گردد، رفتاری که منحنی رشد در یک بازه زمانی نشان می دهند بسیار بهتر از زمانی است که تنها یک نقطه در نظر گرفته شود.

علل کوتاهی قد

رشد طبیعی قد فرد چگونه تعریف می شود؟

قد افراد در بازه های زمانی سنی سرعت رشد متفاوتی دارد که بر اساس مقایسه آن ها با حالت نرمال می توان درباره کوتاهی قد شخص نظر داد. اما در هر حال، رشد قد یک فرایند دائمی است که تا سه مرحله ادامه پیدا می کند. همان طور که قبلا اشاره شد در سنین زیر دو سال سرعت رشد کودک بسیار بالا است و بنابراین از نظر قد هم با سرعت زیادی رشد خواهد کرد.

به همین دلیل، معمولا در دو سال اول زندگی قد کودک بین 30 تا 35 سانتی متر در سال رشد می کند. پس از دو سالگی سرعت رشد نسبت به قبل کمی کاهش دارد که این مساله در رشد قد نیز خود را نشان می دهد.

به طوری که رشد سالانه قد کودک به حدود 5 تا 7 سانتی متر می رسد. این فرایند تا زمان رسیدن به سن بلوغ ادامه پیدا می کند. در زمان بلوغ مجددا رشد قد فرد یک جهش را تجربه می کند که ناشی از ترشح هورمون ها بوده و رشد سالانه قد به اندازه 8 تا 14 سانتی متر در سال خواهد رسید.

تطبیق دادن منحنی رشد و یا رفتار رشد قدی فرد با این معیارها تا حدی می تواند مساله کوتاهی قد را مشخص نماید.

چگونه می توان قد نهایی یک فرد را از کودکی پیش بینی کرد؟

به هیچ عنوان نمی توان درباره رشد قد یک کودک در آینده و یا اندازه قد نهایی فرد اظهار نظر کرد. با توجه به توضیحاتی که قبلا داده شد تنها می توان با استفاده از منحنی ها و اندازه گیری ها و برخی مقایسه ها درباره کوتاهی قد یک شخص و یا استاندارد بودن آن نظر داد.

علت این مساله این است که در طول بازه های زمانی مربوط به رشد قد، عوامل مختلفی می توانند بر میزان رشد قدی فرد اثر داشته و بر اندازه نهایی قد تاثیر گذار باشند. برای مثال، برنامه غذایی کودک و محیطی که فرد از نظر عاطفی در آن رشد می کند به شدت رشد قدی او را تحت تاثیر قرار می دهند.

علل کوتاهی قد

آیا رابطه ای برای تخمین قد نهایی کودک وجود دارد؟

یک فرمول کلی برای تخمین و محاسبه حدودی قد نهایی کودک وجود دارد که می تواند به عنوان یک معیار در نظر گرفته شود. با این حال، مقادیر به دست آمده از این فرمول نیز می تواند کمی با اصل قضیه متفاوت باشد.

برای اینکه بتوانید حدود قد نهایی کودک را مشخص کنید می توانید از دو رابطه زیر که بر اساس جنسیت کودک مشخص شده اند، استفاده نمایید. به این ترتیب، شاید بتوان متوجه شد که آیا کودکتان دچار کوتاهی قد هست یا خیر.

برای دخترها قد پدر را منهای 13 کنید و سپس با قد مادر میانگین بگیرید. عدد به دست آمده میانگین قد نهایی را نشان می دهد.

برای پسرها باید قد پدر را با 13 جمع کنید و در نهایت با قد مادر میانگین گیری شود. به این ترتیب، حدود قد نهایی کودک مشخص می گردد.

عددی که نهایتا در هر دو مورد به دست می آید، باید به اندازه 5.8 کم و زیاد شود تا قد فرد را به دست آوریم. برخی روش های دیگر نیز برای اندازه گیری و مشخص کردن کوتاهی قد وجود دارد که از روی سن استخوانی (مچ دست) انجام می گیرد.

چه بیماری هایی می تواند منجر به کوتاهی قد در کودک گردد؟

• وجود برخی نارسایی های کروموزومی مانند سندرم داون می تواند منجر به کوتاهی قد شود.
• نوزادانی که در داخل رحم مادر با توقف رشد مواجه می شوند و یا در رشد آن ها اختلال ایجاد می گردد نیز دچار کوتاهی قد خواهند بود.
• مصرف برخی از مواد سمی که برای نوزادان خطر دارند مانند مصرف الکل و سیگار در دوره بارداری، می تواند منجر به کوتاه شدن قد در کودک گردد.
• برخی بیماری هایی که مربوط به اختلالات هورمونی و یا رشدی خود کودک می شوند نیز در نهایت می توانند کوتاه شدن قد او را در پی داشته باشند. کم کاری تیروئید و یا نرمی استخوان از جمله مواردی هستند که رشد قد را با اختلال مواجه می کنند.

در ابتدای مطلب اشاره کردیم که پایین تر بودن منحنی رشد کودک به اندازه دو واحد انحراف معیار از میانگین قد، کوتاهی قد کودک را نشان می دهد.

با این حال، گفتیم که رشد کودک در یک بازه بسیار مهم تر از رشد او در یک نقطه زمانی است. به همین دلیل، اگر در هنگام بررسی رشد، متوجه کاهش رشد قد شوید باید دقت کنید که آیا سرعت کلی رشد هم کاهش پیدا کرده است یا خیر.

علل کوتاهی قد

بازه های سرعت رشد قد در کودکان چگونه تغییر می کند؟

از زمانی که کودک متولد می شود تا یک سالگی، قد او 25 سانتی متر در سال رشد دارد.

در بازه زمانی یک تا 4 سالگی، حدود 10 سانتی متر در سال بر قد او افزوده می گردد.

در سنین 4 تا 8 سالگی می توان سالیانه 5 سانتی متر رشد قد را برای او انتظار داشت.

در بازه زمانی 8 تا 12 سالگی نیز مانند بازه سنی قبلی، حدود 5 سانتی متر در سال بر قد او افزوده می شود.

به طور کلی، از حدود 4 سالگی، کودک باید به طور متوسط سالانه به اندازه حداقل 5 سانتی متر رشد قدی داشته باشد تا از معضل کوتاهی قد دور بماند.

عواملی که منجر به کوتاهی قد در کودکان می شوند کدام اند؟

همان طور که گفته شد، قد فرد یکی از معیارهای زیبایی و جذابیت اشخاص به حساب می آید. کوتاه بودن قد و یا بلندی آن به دو عامل اصلی بستگی دارد که در زیر به آن ها اشاره می کنیم.

• کوتاهی قد وراثتی یا خانوادگی: در چنین مواردی سرعت رشد کاملا نرمال است اما فرد قد کوتاهی دارد.
• کوتاهی قد سرشتی: در این نوع از کوتاهی قد، بلوغ فرد و نیز سن استخوانی او نیز با تاخیر خواهد بود.

با این حال، گاهی در منحنی رشد کودک مواردی وجود دارد که نمی توان کوتاه بودن قد کودک را به یکی از این عوامل نسبت داد. برای مثال اگر منحنی رشد به گونه ای باشد که زیر صدک 25 برای سن او قرار گیرد، در اصل، باید به دنبال عوامل دیگری باشیم تا کوتاه بودن قد او را به آن ها نسبت دهیم. زیرا برای این مورد هیچ کدام از عوامل ژنتیکی و یا سرشتی مطرح نیستند.

علل کوتاهی قد

چه عوامل داخلی می توانند منجر به کوتاهی قد کودک گردند؟

برخی عوامل داخلی وجود دارند که علاوه بر مساله ژنتیک و سرشتی، می توان کوتاه بودن قد کودک را به آن ها نسبت داد. برای مثال، کودکانی که به اختلال عملکرد در فعالیت غدد درون ریز دچار هستند، معمولا نسبت وزن به قد بالایی پیدا می کنند.

کم کاری تیروئید، کاهش ترشح هورمون رشد در بدن و سندرم کوشینگ از جمله مواردی هستند که در نهایت رشد قد را با اختلال مواجه می سازند. همین مساله در نهایت می تواند به کوتاه شدن قد کودک منجر شود.

در صورتی که اعداد حاصل از اندازه گیری قد و وزن، کم شدن وزن نسبت به قد را نشان دهد، ممکن است مساله بیماری های گوارشی مطرح باشد. در این حالت باید مواردی نظیر سوتغذیه و یا بیماری های سیستماتیک در کودک بررسی گردد. سلیاک یکی از این بیماری های گوارشی است که باید در چنین مواردی مورد ارزیابی قرار گیرد.

وجود برخی بیماری های وراثتی مانند بیماری های قلبی، کلیوی و ریوی و یا عفونت هایی مانند HIV می تواند منجر به اختلالات رشدی و ایجاد کوتاهی قد در کودک گردد. همچنین، استرس شدید و دیابت هم در بعضی موارد اثرات منفی بر رشد قد می گذارند.

گاهی ممکن است با وجود بررسی همه این عوامل باز هم نتوان علتی برای کوتاهی قد کودک پیدا کرد. چنین حالتی را Idiopathic short stature می نامند. ناگفته نماند که چنین کوتاهی قدی را مرتبط با مداخله هورمون رشد می دانند.

البته باید به این نکته نیز توجه کرد که کودکان در برخی موارد دچار بلوغ زودرس می شوند. در چنین حالتی، سرعت رشد به طور قابل توجه و البته زود هنگام افزایش پیدا کرده و در نتیجه میزان هورمون های رشد مرتبط با دوران بلوغ به طور ناگهانی زیاد می شود. با ادامه دار شدن بلوغ زودرس، کودک به یک فرد بالغی که دچار کوتاهی قد است تبدیل خواهد شد.

علل کوتاهی قد

برای بررسی کوتاهی قد کودک چه آزمایش هایی لازم است انجام گیرد؟

• آزمایش ESR یا شمردن سلول های خونی کودک
• اندازه گیری الکترولیت ها
• انجام آزمایش های متابولیک برای ارزیابی کلیه، کبد و هورمون های رشد
• انجام آزمایش های هورمون های محرک تیروئید برای کم کاری تیروئید
• بررسی وضعیت گوارشی و بیماری هایی نظیر سلیاک
• بررسی سندرم ترنر در دخترانی که دچار کوتاهی قد کاریوتایپ هستند.
• تست های مربوط به گلبول های قرمز و آزمایش پروتئین واکنش پذیر C به منظور بررسی وجود یا عدم وجود بیماری های التهابی روده
• بررسی کمبود آنزیم ها با انجام آزمایش ادرار
• عکس برداری اشعه X و اسکن جمجمه و اسکلت و یا انجام MRI برای ارزیابی وضعیت غده هیپوفیز و یا هیپوتالاموس
• نمونه برداری از پوست و یا انجام آزمایش مغز استخوان نیز گاهی در تشخیص کوتاهی قد می تواند اثربخش باشد.